އިންޑިއާގެ ނަންދާ ދޭވީ ކަރައިގައި، 60 އަހަރު ކުރިން ގެއްލުނު ނިއުކްލިއަރ ޖާސޫސީ ނިޒާމަކާ ގުޅިގެން ފެށުނު ބިރުވެރިކަމެއް، އެ ސަރަހައްދުގެ ރައްޔިތުންގެ މެދުގައި އަދިވެސް ވަނީ އެހާލަތުގައެވެ. މި ނިޒާމު ގެއްލުނު ހާދިސާ އާއި އޭގެ ފަހުން ދިމާވި ކަންތައްތަކަކީ، ސަރަހައްދުގެ ރައްޔިތުންގެ ހިތްތަކުގައި ފުން ތަސައްވުރުތަކެއް އުފެއްދި ކަންކަމެވެ.
ވީކިހިނެއް؟
1965 ވަނަ އަހަރު، އެމެރިކާގެ ސީއައިއޭ އާއި އިންޑިއާގެ އިންޓެލިޖެންސް ބިއުރޯ ގުޅިގެން، ހިމާލަޔާގެ ނަންދާ ދޭވީގެ އުސް ސަރަހައްދެއްގައި ނިއުކްލިއަރ ޖާސޫސީ ނިޒާމެއް ބަހައްޓަން ރާވައި، އެ މަސައްކަތް ފެށިއެވެ. މި ނިޒާމުގެ ބޭނުމަކީ، ޗައިނާއިން 1964 ވަނަ އަހަރު ނިއުކްލިއަރ ތަޖުރިބާކުރި ފަހުން، އެ ޤައުމުގެ ނިއުކްލިއަރ ހަރަކާތްތައް މޮނިޓަރކުރުމެވެ. ނަމަވެސް، ސްނޯ ބޯކޮށް ވެހުމުގެ ސަބަބުން، އުސްމިނުގައި ހުރި ސަރަހައްދަކަށް ދަތުރުކުރި ޓީމަށް ނިޒާމު އެތަނުގައި ދޫކޮށްފައި އަންނަން މަޖުބޫރުވިއެވެ. އެ މީހުން އަނބުރާ އައިއިރު، އެ ނިޒާމު ވަނީ ގެއްލިފައެވެ.
ކޮން އެއްޗެއް؟
ގެއްލުނު ޖާސޫސީ ނިޒާމުގައި، ނާގާސާކީއަށް އެމެރިކާއިން އެޅި އެޓޮމިކް ބޮމުގައި ބޭނުންކުރި ޕްލޫޓޯނިއަމް-238 ގެ ތިން ބައިކުޅަ އެއްބައި ހިމެނެއެވެ. މިއީ ވަރަށް ބާރުގަދަ ރޭޑިއޯއެކްޓިވް މާއްދާއެކެވެ.
މިކަމުގައި ބައިވެރިވީ ކޮންބައެއް؟
ސީއައިއޭ ޓީމާއެކު މި މަސައްކަތުގައި ބައިވެރިވި ޕޯޓަރުން، އެ މީހުންގެ ރަށަށް އައިސް، ނިއުކްލިއަރ ނިޒާމުގެ ވާހަކަތައް ދެއްކިއެވެ. މި ވާހަކަތަކުގެ ސަބަބުން، ނަންދާ ދޭވީ ކައިރީގައިވާ ލަތާ ފަދަ ރަށްރަށުގެ ރައްޔިތުން ވަނީ ބިރުވެރިކަމެއްގެ ތެރެއަށް ވެއްޓިފައެވެ. ”ސީއައިއޭ ޓީމާއެކު 1965 ގައި ދިޔަ މަސައްކަތްތެރިންނާއި ޕޯޓަރުން، ނިއުކްލިއަރ ނިޒާމުގެ ވާހަކަ ދައްކަން ފެށުމުން، އެ ދުވަހުން ފެށިގެން ރަށްރަށުގެ ރައްޔިތުން އުޅެމުން ދަނީ ބިރުވެރިކަމެއްގައި“ ކަމަށް ލަތާ ރަށުގެ ނަރެންދުރާ ރާނާ ބުންޏެވެ. އޭނާގެ ބައްޕަ، ދަން ސިންގް ރާނާއަކީ މި ނިޒާމު އުފުލި ޕޯޓަރުންގެ ތެރެއިން އެކެކެވެ.
ބިރުވެރިކަމުގެ ސަބަބު؟
ރައްޔިތުން އެންމެ ބިރުގަންނަ ކަމަކީ، ފިނިގަނޑުގެ ތެރޭގައި އެ ނިޒާމު ހަލާކުވެ، އޭގައި ހިމެނޭ ރޭޑިއޯއެކްޓިވް މާއްދާތައް ވައިގެ ތެރެއަށް ނުވަތަ ފެނަށް އެޅިއްޖެނަމަ ވާނެ ގޮތަކާމެދުގައެވެ. ނަންދާ ދޭވީ ކައިރިން ފެށިގެން އަންނަ ގަންގާ ކޯރަކީ، ދުނިޔޭގައި ފެނުގެ އެންމެ މުހިންމު މަސްދަރުތަކުގެ ތެރެއިން އެއް މަސްދަރެވެ. އިންޑިއާ، ނޭޕާލް އަދި ބަންގްލަދޭޝްގެ ގާތްގަނޑަކަށް 655 މިލިއަން މީހުންނަށް، ދިރިއުޅުމުގެ އަސާސީ ބޭނުންތަކަށް ގަންގާ ކޯރަށް ބަރޯސާވެއެވެ. މި މާއްދާތަކުން ކޯރުގެ ފެން ނަޖިސްވެދާނެތީ އެންމެން ތިބީ ކަންބޮޑުވެފައެވެ.
މިކަން ބޮޑުވީ ކޮންއިރަކު؟
މި ހާދިސާ ސިއްރުކޮށްފައި އޮތުމަށްފަހު، 1978 ވަނަ އަހަރު ’އައުޓްސައިޑަރ‘ މަޖައްލާއިން މި ވާހަކަ އާންމުކުރުމުން، އިންޑިއާގައި ބޮޑު ހަލަބޮލިކަމެއް އުފެދުނެވެ. އޭރުގެ ބޮޑުވަޒީރު މޮރާރްޖީ ދޭސާއީ، މި މައްސަލަ ބެލުމަށް ކޮމިޓީއެއް އެކުލަވައިލެއްވިއެވެ. ސައިންސްވެރިންގެ ބެލުމުގެ ދަށުން ހިންގި މި ކޮމިޓީން، ނިޒާމު ހަލާކުވިޔަސް ގަންގާ ކޯރުގެ ފެން ނަޖިސްނުވާނެ ކަމަށް ރިޕޯޓުކުރި ނަމަވެސް، ރައްޔިތުންގެ ބިރުވެރިކަން ފިލައިގެނެއް ނުދެއެވެ.
ކަންބޮޑުވުން އަލުން އުފެދުން؟
2021 ވަނަ އަހަރު ނަންދާ ދޭވީ ކައިރީގައި 200 އަށްވުރެ ގިނަ މީހުން މަރުވިއެވެ. ސައިންސްވެރިން މިކަމަށް ގްލޯބަލް ވޯމިންގ ދިމާވި ކަމަށް ބުނެފައިވީ ނަމަވެސް، އެ ސަރަހައްދުގެ ރައްޔިތުން ފުރަތަމަ މިކަމަށް ދިނީ ނިއުކްލިއަރ ގޮވުމެއްގެ ތުހުމަތެވެ. އަދި މިފަދަ ކާރިސާއެއް ނުވަތަ މީޑިއާގެ ސަމާލުކަމެއް މި މައްސަލައަށް އަތުވެއްޖެނަމަ، އެ މީހުންގެ ކަންބޮޑުވުން އަލުން ބޮޑުވެއެވެ. އެންމެ ފަހުން، ނިއުޔޯކް ޓައިމްސް އިން މި މަސައްކަތަށް 60 އަހަރު ފުރުނު ދުވަހު ލިޔުނު ލިޔުމަކުން، މި ކަންބޮޑުވުން އަލުން އާލާވިއެވެ.
ދެން ވާނީ ކިހިނެއް؟
ނަންދާ ދޭވީއާ ގާތްގަނޑަކަށް 50 ކިލޯމީޓަރު ދުރުގައިވާ ޖޯޝިމަތުގައި ހުންނަ ތިމާވެށި ދިރާސާކުރާ އަތުލް ސޯތީ ވިދާޅުވީ، ރައްޔިތުންގެ ކަންބޮޑުވުންތަކަކީ ހަޤީޤީ ކަންބޮޑުވުންތަކެއް ކަމަށާއި، މިހާތަނަށް ސަރުކާރުން މިކަމަށް ސާފު ޖަވާބެއް ދީފައި ނުވާކަމަށެވެ. އަދި ރައްޔިތުންގެ ކަންބޮޑުވުންތަކަށް ޖަވާބުދާރީވުމަށްޓަކައި، ސަރުކާރުން ”ވައިޓް ޕޭޕަރ“ އެއް ނެރެ، ނިޒާމުގެ ހާލަތާއި، ގަންގާ ކޯރަށް އެއިން ނުރައްކަލެއް ވެދާނެތޯ ބަޔާންކުރަން ގޮވާލާފައިވެއެވެ. ސަރުކާރުން މިކަމަށް އިތުރު ފިޔަވަޅެއް ނާޅާނަމަ، ރައްޔިތުންގެ ބިރުވެރިކަން އިތުރުވެގެންދާނެ ކަމަށް އޭނާ ފާހަގަކުރެއްވިއެވެ.
